Batowice – leżą w dolinie Dłubni, częściowo w granicach Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego. Historycznie Batowice zostały odnotowane po raz pierwszy w 1344 r. Batowice były ważną wsią ze względu na prowadzący tędy dawny trakt handlowy do Gdańska i Torunia, a także z uwagi na przepływającą przez nie rzekę Dłubnię, na której w 1676 r. Jan III Sobieski ustanowił komorę celną. Zachowała się oryginalna ceglana kapliczka słupowa z 1625 r. z wmurowanymi majolikowymi taflami przedstawiającymi sceny Ukrzyżowania. Ocalał także wzniesiony na przełomie XIX/XX w. dwór, który po 1975 r. został gruntownie przebudowany z utratą cech stylowych. Obecnie dwór pełni funkcję Domu Pomocy Społecznej. Otacza go założony w XIX w. park krajobrazowy, który na przełomie XIX/XX w. oraz po 1975 r. został znacznie przekomponowany. W parku, mimo zniszczeń dokonanych przez okupanta, zachowało się sporo różnego gatunku starodrzewu, m.in. sędziwe lipy, czarne sosny, akacje, klony.
Bibice – największe pod względem powierzchni sołectwo gminy, położone w dolinie Bibiczanki. Bibice to seniorka polskich wsi, mediewiści przyjmują za Janem Długoszem, że pierwsze wzmianki o Bibicach pochodzą z 1160 r. Stanowiły one w mniejszej części własność szlachecką, w większej konwentu norbertanek z krakowskiego Zwierzyńca. Przywilej lokacyjny Bibicom nadał Leszek Czarny w 1288 roku. W 1607 r. w Bibicach, z inicjatywy ówczesnej ksieni klasztoru norbertanek Doroty Kątskiej powstała filia założonej w 1586 r. przy Akademii Krakowskiej pierwszej szkoły średniej, zw. później kolegium Nowodworskiego. Obecnie Bibice są znaczącym ośrodkiem podkrakowskiego folkloru, którego animatorem stała się założona w 1964 r. Izba Regionalna, jedno z pierwszych muzeów wiejskich w kraju. W Bibicach warto zobaczyć też fort 45a Bibice, wybudowany przez Austriaków w latach 1895-1897 wg projektu polskiego inżyniera Emila Gołogórskiego. Jest to mały fort pancerny, który bronił międzypola fortów głównych: „Zielonki” i „Węgrzce”, ryglując dolinę Bibiczanki. Dziś opuszczony, popada w ruinę.
Ciekawe miejsca:
Batowice – leżą w dolinie Dłubni, częściowo w granicach Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego. Historycznie Batowice zostały odnotowane po raz pierwszy w 1344 r. Batowice były ważną wsią ze względu na prowadzący tędy dawny trakt handlowy do Gdańska i Torunia, a także z uwagi na przepływającą przez nie rzekę Dłubnię, na której w 1676 r. Jan III Sobieski ustanowił komorę celną. Zachowała się oryginalna ceglana kapliczka słupowa z 1625 r. z wmurowanymi majolikowymi taflami przedstawiającymi sceny Ukrzyżowania. Ocalał także wzniesiony na przełomie XIX/XX w. dwór, który po 1975 r. został gruntownie przebudowany z utratą cech stylowych. Obecnie dwór pełni funkcję Domu Pomocy Społecznej. Otacza go założony w XIX w. park krajobrazowy, który na przełomie XIX/XX w. oraz po 1975 r. został znacznie przekomponowany. W parku, mimo zniszczeń dokonanych przez okupanta, zachowało się sporo różnego gatunku starodrzewu, m.in. sędziwe lipy, czarne sosny, akacje, klony.
Bibice – największe pod względem powierzchni sołectwo gminy, położone w dolinie Bibiczanki. Bibice to seniorka polskich wsi, mediewiści przyjmują za Janem Długoszem, że pierwsze wzmianki o Bibicach pochodzą z 1160 r. Stanowiły one w mniejszej części własność szlachecką, w większej konwentu norbertanek z krakowskiego Zwierzyńca. Przywilej lokacyjny Bibicom nadał Leszek Czarny w 1288 roku. W 1607 r. w Bibicach, z inicjatywy ówczesnej ksieni klasztoru norbertanek Doroty Kątskiej powstała filia założonej w 1586 r. przy Akademii Krakowskiej pierwszej szkoły średniej, zw. później kolegium Nowodworskiego. Obecnie Bibice są znaczącym ośrodkiem podkrakowskiego folkloru, którego animatorem stała się założona w 1964 r. Izba Regionalna, jedno z pierwszych muzeów wiejskich w kraju. W Bibicach warto zobaczyć też fort 45a Bibice, wybudowany przez Austriaków w latach 1895-1897 wg projektu polskiego inżyniera Emila Gołogórskiego. Jest to mały fort pancerny, który bronił międzypola fortów głównych: „Zielonki” i „Węgrzce”, ryglując dolinę Bibiczanki. Dziś opuszczony, popada w ruinę.
Bosutów – Boleń to sołectwo złożone z dwóch niewielkich leżących obok siebie wsi. Bosutów wzmiankowany już w 1230 r. należał do krakowskiej kapituły katedralnej. Boleń wymieniany w 1398 r. wraz z sąsiednimi Młodziejowicami tworzył kompleks dóbr szlacheckich. Podczas Insurekcji Kościuszkowskiej, w okresie 6-24 IV 1794 r. między Bosutowem a doliną Dłubni Tadeusz Kościuszko założył obóz, który obwarowano szańcami, okopami i bateriami dział. Tu nastąpiła dalsza reorganizacja i rozbudowa oddziałów; tu także Naczelnik wydał szereg zarządzeń i odezw, w tym zmierzających do pozyskania chłopów poprzez złagodzenie pańszczyzny. Dziś jedyną pamiątką po obozie jest znajdujący się obok szlaku obelisk. Wzniesiono go w 1894 r., w setną rocznicę bitwy pod Racławicami. W Bosutowie warte uwagi są chałupy wiejskie sięgające swoją metryką 1918 r. Natomiast w Boleniu godnym uwagi jest XIX-wieczny dwór, który wybudował Jan Matejko wg własnego projektu. Obecnie dwór stanowi własność prywatną.
Dziekanowice – są w części położone na terenie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego. Po raz pierwszy wzmiankowane w 1350 r. stanowiły własność kapituły krakowskiej. Majątkiem zarządzał m.in. w końcu XV w. młodszy brat kronikarza Długosza, także o imieniu Jan, kanonik krakowski, który zbudował tu dwór, jak odnotowano „z dobrymi zabudowaniami”. Przez Dziekanowice już od XII w. prowadził królewski trakt z Krakowa przez Słomniki do Wielkopolski i Prus. Podobnie miejscowe przekazy utrzymują, że zachowany na terenie wsi niewielki i dziś zaniedbany kurhan jest zbiorową mogiłą żołnierzy T. Kościuszki zmarłych z ran w obozie pod Bosutowem (zob. wyżej). Zachował się zespół dworski: dwór z pocz. XX w., przebudowany około 1960 r., budynek gospodarczy z tego samego okresu oraz pozostałości parku krajobrazowego założonego około 1820 r. wraz z budową pierwotnego dworu. Obecnie zespół dworski zajmuje filia firmy nasienniczej „Polan”. W Dziekanowicach można też spotkać relikty zabudowy wiejskiej z lat 20. XX w.
Garlica Duchowna i Garlica Murowana to dwa sąsiadujące ze sobą niewielkie sołectwa, leżące w Dolinie Naramki, zw. też Doliną Garliczki, albo Owczarską. Historycznie Garlica Duchowna należała do kapituły krakowskiej, która nabyła ją w 1263 r. od zwierzynieckich norbertanek; Murowana – stanowiła własność szlachecką. Szczególnie cennym zabytkiem tej wsi jest renesansowy lamus, z początku XVII w., który pierwotnie pełnił funkcję bramy wjazdowej na teren dworski. Jest to piętrowy budynek na planie kwadratu, z zachowanym skromnym detalem renesansowym w postaci rustykowanego portalu po dawnym przejeździe oraz obramień okiennych. Lamus stanowi najstarszy element rozległego zespołu dworskiego, z którego zachowały się także: klasycystyczna brama wjazdowa z 1 poł. XIX w., spichlerz z tego samego okresu oraz dwór z 2 poł. XVIII w., który po zawaleniu się dachu w 1988 r. został współcześnie zrekonstruowany. Obecnie całość zespołu pozostaje w gestii Katedry Sadownictwa i Pszczelnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, która na obszarze dawnego majątku prowadzi stację doświadczalną.
Grębynice – usytuowane są na wierzchowinie jurajskiej, około 50 – 70 m ponad okolicznymi dolinami Prądnika i Korzkiewki. Wzmiankowane po raz pierwszy w 1356 r. już rok później zostały odnotowane w składzie dóbr korzkiewskich, z którymi dzieliły swe dzieje. W XVI w. istniały tu folwark, papiernia i szlifiernia, zaś w XVIII w. także dwór. Dziś jedynym zabytkiem w Grębynicach pozostaje murowana kaplica św. Rozalii z 1863 r.
Januszowice – wieś w dolinie Prądnika, w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Po raz pierwszy została odnotowana źródłowo w 1387 r. W Januszowicach godnym uwagi jest zarzucony kamieniołom uznany za stanowisko dokumentacyjne, a obrazujący budowę geologiczną tut. części doliny Prądnika. W ścianie przekopu obserwujemy, że zalegający na dolnym poziomie wapień górnej jury jest poziomo ścięty przez wkraczające ok. 90 mln lat temu morze kredowe. Jest to tzw. powierzchnia abrazyjna, nad którą zalegają osady morza kredowego – ciemniejsze, brunatnej barwy wapienie zawierające otoczaki i ziarna kwarcu. Nad nimi, oddzielone kolejną powierzchnią abrazyjną wytworzoną przez kolejną transgresję morza kredowego leżą zlepieńce przechodzące ku górze w gruzłowaty wapień. Podobne odsłonięcia znajdują się w pobliżu, na terenie sąsiednich Trojanowic.
Korzkiew – to miejscowość malowniczo położona w dolnym odcinku doliny Korzkiewki, w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Największymi jej atrakcjami są usytuowane są na przeciwległych zboczach doliny: wczesnobarokowy kościół oraz średniowieczny zamek. W 1352 r. górę zw. Korzkiew zakupił Jan z Syrokomli (dziś Janowiec w woj. lubelskim), by tu zbudować obronną rezydencję rodową. Na stromym wzniesieniu powstała wieża mieszkalno-obronna otoczona kamiennym murem. W trakcie rozbudowy w XV w. oraz późniejszej, renesansowej w latach 80. XVI w. zamek uzyskał swój zasadniczy kształt. Odnowiony przez Jordanów na pocz. XVIII w., opuszczony z początkiem XIX w. zaczął podać w ruinę. W 1997 r. nowy właściciel Jerzy Donimirski, potomek dziedziczki Korzkwi w XIX w. Eleonory hr. Wodzickiej rozpoczął dzieło rekonstrukcji założenia. W efekcie, w 2004 r. w części odtworzonych pomieszczeń został otwarty ekskluzywny hotel. U stóp zamkowego wzgórza znajduje się park krajobrazowy, założony w 1820 r. na powierzchni ok. 6 ha. Zachowało się w nim sporo starodrzewia, w tym szereg lip i jesionów uznanych za pomniki przyrody. Zamek i park są własnością prywatną, jednak można je zwiedzać (zob. www.zamek.com.pl). Nad okolicą góruje kościół parafialny pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela. Pierwsza świątynia, pochodząca z 2 połowy XIV w., była drewniana. Obecną ufundował w 1623 r. ówczesny dziedzic Aleksander Ługowski, starosta lelowski, nadając jej obronny charakter, świadczy o nim usytuowanie na wzgórzu, zwartość bryły, masywność wzmocnionych murów i liczne, obecnie zamurowane, strzelnice. Surowość bryły kościoła kontrastuje z bogatym, jednolicie barokowym (poza polichromiami i witrażami z poł. XX w.) wyposażeniem jego wnętrza. Składają się na nie trzy, o wysokiej artystycznej wartości, ołtarze z 2 ćw. XVII w. Ołtarz główny jest poświęcony patronowi świątyni, boczny lewy Matce Bożej Śnieżnej, zaś w prawym znajduje się pochodzący z 1 ćw. XVII w. i otoczony miejscowym kultem obraz „Ecce Homo” (Oto Człowiek). Według przekazu miał się przed nim modlić święty brat Albert Chmielowski i zainspirować do stworzenia własnej artystycznej wizji postaci Jezusa. Cennymi zabytkami we wnętrzu korzkiewskiej świątyni są m. in. dwa drewniane, polichromowane i złocone relikwiarze z XVII wieku, w formie głów kobiecej i męskiej, przechowywane w ołtarzu głównym. Według tradycji zawierają relikwie świętych Kosmy, Klementyny i Wiktorii. Kościół słynie z zachowanych bogatych paramentów. Należą do nich ornaty z XVIII i XIX przechowywane w kościelnym skarbcu. Najcenniejsze sprzęty kościelne – gotyckie, z XV w.: relikwiarz oraz monstrancja są obecnie eksponowane w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie.
Owczary – są najbardziej na północ wysuniętą wsią gminy Zielonki, położoną w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Jej nazwa wskazuje na wczesnośredniowieczne pochodzenie, jako osady służebnej, której mieszkańcy zajmowali się hodowlą owiec. Pierwsza historyczna wzmianka o wsi pochodzi z 1350 r. We wsi zachował się zespół dworski będący przed II wojną własnością inż. Eugeniusza Kwiatkowskiego (1888 – 1974) – wybitnego działacza gospodarczego zasłużonego dla budowy portu w Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego, wicepremiera w latach 1935-39, także po wojnie do 1950 r. pełniącego funkcje rządowe oraz poselskie. W 1945 r. podczas reformy rolnej liczący 72 ha majątek wicepremiera nie uległ parcelacji. Mimo to E. Kwiatkowski sprzedał, a także rozdysponował bezpłatnie wśród najstarszych pracowników wiele hektarów gruntów zmniejszając ich areał do 40 ha. Jednak w 1950 r., będąc już wówczas szykanowanym przez komunistyczne władze, został całkowicie pozbawiony majątku, łącznie z dworem, który przekazano szpitalowi dla psychicznie chorych w Krakowie-Kobierzynie. Obecnie we dworze, który pochodzi z pocz. XX w. i został rozbudowany w połowie lat 80. XX w. mieści się Dom Pomocy Społecznej. Otacza go założony jeszcze w 2 poł. XVIII w. i przekomponowany na przełomie XIX/XX w. park krajobrazowy ze wspaniałymi okazami drzew (m.in. dębami, lipami, bukami, grabem i modrzewiem) uznanymi za pomniki przyrody.
Pękowice – wzmiankowane po raz pierwszy w 1343 r. stanowiły własność szlachecką. Na terenie wsi znajduje się poaustriacki fort 44 a „Pękowice”, zbudowany wg projektu Emila Gołogórskiego w latach 1895 – 1897. Jest to międzypolowy mały fort pancerny obrony bliskiej, osłaniający prawe skrzydło fortu głównego „Tonie”. Obecnie stanowi własność prywatną i jest ogrodzony. W pobliżu fortu zachowała się bateria towarzysząca obrony dalekiej z 1904 r.
Węgrzce – nazwa wsi wskazuje, że jej zasadźcami mogli być osadnicy węgierscy. Historycznie wieś po raz pierwszy jest wzmiankowana w 1350 r. W okresie nowożytnym składała się z dwóch części – funduszowej i kapitulnej. Połączył je w jedno dopiero sufragan krakowski Józef Olechowski w końcu XVIII w. W miejscowości zachowały się pozostałości zespołu dworskiego z przełomu XIX i XX w. z dworem i spichlerzem oraz parkiem i stawami. Teren z zabudowaniami należy obecnie do Wojewódzkiej Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian Roślin Hodowlanych. W latach 1906-1907, tj. do śmierci w Węgrzcach mieszkał Stanisław Wyspiański. Dom Wyspiańskiego już dziś nie istnieje – jak wiele innych we wsi rozebrali go w 1914 r. saperzy austriaccy. Jego położenie upamiętnia obelisk wystawiony z okazji setnej rocznicy urodzin artysty. Związki Wyspiańskiego z Węgrzcami przypomina również jego popiersie wykonane w 1987 r. przez prof. Bolesława Chromego a znajdujące się przed budynkiem tutejszego Zespołu Szkół noszącego zresztą imię artysty.
W Węgrzcach zlokalizowane są też dwa forty Twierdzy Kraków: fort pancerny 47 a ”Węgrzce” z lat 1896-1902 i fort 47 „Łysa Góra”, z lat 1872-1872, przebudowany całkowicie na artyleryjski przed 1886 r. Po II wojnie oba forty pozostawały we władaniu wojska. Ich zwolnienie umożliwiło podjęcie w latach 2004 – 2005 gruntownej restauracji fortu „Węgrzce”, który obecnie pełni funkcję biurowca jednej z największych firm spedycyjnych w kraju.
Zielonki pierwszy raz są wzmiankowane w 1260 r. Według kronikarza Jana Długosza składały się z dwóch części: kapitulnej oraz królewskiej, która od XVI w. była wydzierżawiana. Zielonki w owym okresie, łącznie z częścią kapitulną, stanowiły największy ośrodek młynarski w rejonie Krakowa; wraz z tym rozwinęło się piekarnictwo. Do Krakowa dostarczano też miód oraz warzywa. Cennym zabytkiem wsi jest późnogotycki (z elementami renesansowymi) kościół parafialny p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Wzniesiony w 1 poł. XVI w., aż do 1878 r. pozostawał filialnym akademickiego kościoła św. Anny w Krakowie. Przypomina o tym umieszczony w 1726 r. na frontonie świątyni herb Akademii Krakowskiej. Wewnątrz na uwagę zasługują renesansowe portale oraz kamienne tabernakulum ścienne z 1533 r., barokowe ołtarze, w tym ołtarz główny z obrazem Narodzenia NMP i posągami św. Joachima i św. Anny, wykonanymi w 1728 r; przez słynnego rzeźbiarza krakowskiego Antoniego Frączkiewicza. Do kościoła przylega kaplica wzniesiona w 1948 r. Umieszczono w niej dawny ołtarzyk polowy z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, który wykonali w 1941 r. polscy żołnierze stacjonujący w Szkocji. Ołtarzyk przywieziony do kraju w 1947 r. został ofiarowany kard. Adamowi Sapiesze, a następnie w 1949 r. w uroczystej procesji sprowadzony z Krakowa do Zielonek. Wart obejrzenia jest też fort 45 „Zielonki”– artyleryjski wraz ze wspomagającymi go trzema bateriami. Wybudowany w latach 1884-1886 szczęśliwie nie podzielił losu większości fortów dawnej „Twierdzy Kraków”. Po wojnie przez lata służył jako magazyn warzyw, a w 1999 r. staraniem gminy Zielonki koszary szyjowe fortu zostały zaadaptowane na hotel „Twierdza”. Kolejnym ciekawym zabytkiem jest kapliczka „Na Rozdziałowskim” z 1636 r. – posiada formę kamiennej kolumny zwieńczonej latarnią, w której umieszczono figurę Piety.